Tá an t-ealaíontóir urghnách as Fear Manach, Róis, ag eisiúint EP coincheap faoin Tórramh (Wake) ag meascadh fonn traidisiúnta le teicnící nua ceoil.
Inti ceiliúrann sí an Tórramh (Wake) – ní mar is eol dúinn é – ach mar a bhí de réir an traidisiúin Págánaigh.
Deir Róis gur cheiliúir go leor de na traidisiúin sin an saol, an bás agus an gnéas agus go raibh siad faoi chois ag an Eaglais Chaitliceach.
Déanann an ‘EP’, ar a dtugtar ‘Mo Léan’, ceiliúradh ar thraidisiúin ársa na hÉireann maidir leis an mbás agus eiseofar é ar 4 Deireadh Fómhair.
Ina dhiaidh sin tabharfar cuairt ar Éirinn agus ar an mBreatain (arna chur i láthair ag Middle Aisle) mí Dheireadh Fómhair-Samhain 2024.
Tá an chéad singil ‘Caoine’ amuigh cheana féin. Tá sé ar fáil anseo:
Scríofa agus léirithe ag Róis, le léiriúchán breise ó John Spud Murphy (OXN/Lankum), tugann ‘Mo Léan’ an t-éisteoir tríd an bpróiseas bróin ó thús go deireadh.
Déanann Róis athshamhlú ar thraidisiún na ‘caoineadh(keening)’ in Éirinn a théann siar go dtí an aimsir réamh-Chríostaí, cleachtas ina mbeadh mná ‘ag iarraidh’ caoineadh ar thaobh an chónra (coffin) le linn tórramh.
Tar éis di teacht ar an dá thaifead dheireanacha d’amhráin caoineadh(keening), spreag siad Róis chun athshaothar nua-aimseartha a thabhairt dóibh agus ómós a thabhairt do na mná trína sampláil a dhéanamh orthu.
Trína nglórtha, a ngluaiseachtaí agus a gcrónáin, chuir ‘lucht caoineadh léiriú pobail an bhróin in iúl agus thug siad deis dóibh siúd a bhí ag fulaingt a mbrón agus a gcaillteanas a scaoileadh saor.
Tá sé mar aidhm ag Róis an rud céanna a dhéanamh leis an albam agus lena camchuairt bheo, trí chumhacht an ghutha chun bás a shárú a chur in iúl agus cabhrú linn ár n-eagla roimhe a thabhairt suas.
Athshamhlaíonn an ‘Irish Wake Tour’ an tórramh sa lá atá inniu ann.
An tréimhse idir bás agus adhlacadh, is cuid lárnach de shaol na hÉireann é an traidisiún cultúrtha seo, ag tabhairt an phobail le chéile chun déileáil le brón an chaillteanais.
Mar sin féin, tá sé ag meath agus tá go leor traidisiúin múscailte beagnach caillte.
Ag labhairt di faoi seo, dúirt Róis: ‘Ní hamháin gur traidisiún cultúrtha é an tórramh ach ceiliúradh cumhachtach ar an saol atá tuillte ag athbheochan.
‘Go stairiúil, bhí an Eaglais Chaitliceach ag iarraidh go leor de na nósanna “págánta” seo a chur faoi chois, agus tar éis an Ghorta, chuaigh go leor do na rudaí a d’fhág go raibh an tórramh uathúil (unique) imithe i léig.
‘Ceann de na gnéithe ba shuntasaí den iarsma ná an ról a bhí aige i gcleamhnas a dhéanamh (matchmaking) — grá a aimsiú in áit a raibh neamhbhuan (impermanence) an tsaoil le feiceáil.
‘Ní le caoineadh amháin a bhí an tórramh; bhain sé freisin le glacadh leis na gnéithe is príomhúilden saol – gnéas, grá agus bás.
‘Bheadh an luí le chéile sa seomra in aice leis an duine nach maireann an bealach iontach chun ceiliúradh a dhéanamh ar an saol.
‘Cé go raibh na nósanna seo scanrúil do dhaoine áirithe, ba chuid lárnach iad d’eispéireas an duine, bealach le ceangal a dhéanamh le daoine eile nuair a bhí an saol agus an bás fite fuaite.
‘Ní mór dúinn éirí as ár n-eagla roimh an mbás chun go mbeidh rath iomlán orainn sa saol agus laistigh dár dtimpeallacht ghnéasach.
‘Is dearbhú (declaration) saoil é an tórramh, go bunúsach, san fhoirm is ionraic.’
Ceolchoirmeacha beo
Dé Sathairn 12 Deireadh Fómhair – Amharclann Accidental, Béal Feirste (arna chur i láthair ag Moving On Music)
https://accidentaltheatre.co.uk/box-office/rois
Dé hAoine 25 Deireadh Fómhair – Connolly’s, Leap (curtha i láthair ag Connolly’s of Leap)
https://connollysoflap.com/events
Domhnach 27 Deireadh Fómhair – Workman’s Cellar, Baile Átha Cliath (arna chur i láthair ag Foggy Notions)
https://www.ticketmaster.ie/rois-tickets/artist/5480244
Dé Sathairn 2 Samhain – De Barra’s, Cloich na Coillte (Clonakilty) (arna chur i láthair ag De Barra’s)
+ níos mó le fógairt go luath.
Is cumadóir, amhránaí, ilionstraimí, agus ealaíontóir leictreonach as Fear Manach í Róis, agus déanann a gcuid amhrán iarracht Éire dhearmadta a thabhairt chun beatha.
Bíonn sí ag meascadh gnéithe den cheol tíre, den sean-nós, den leictreonaic, agus den snagcheol (jazz) le chéile.
Tá glór Róis curtha i gcomparáid le leithéidí Björk, Meredith Monk agus Hatis Noit.
Instagram: https://www.instagram.com/roismusicroismusic
• Más mian leat ríomhphost (email) a fháil leis na scéalta Gaeilge is fearr ar ExtraG.ie, ó Luan go hAoine, seol an focal ‘Tá’ chuig joeextragdotie@gmail.com
• Más mian leat tuilleadh eolais a fháil faoi conas do chuid Gaeilge a fheabhsú is féidir dul chuig Conradh na Gaeilge agus Foras na Gaeilge.
• Tá athbheochan na Gaeilge ar siúl faoi láthair, ar mhaith leat páirt a ghlacadh. Léigh beagán Gaeilge gach lá ar Extrag.ie
Bí ar an gcéad duine a léann an Nuacht is déanaí i nGaeilge, leis an gclúdach is fearr ar chúrsaí reatha, Siamsaíocht bhríomhar agus Spórt.
